Przebarwienia słoneczne — czym są i jak ich uniknąć?

Dlaczego powstają przebarwienia słoneczne? Czym jest hiperpigmentacja?

Wyjaśnienie procesu powstawania przebarwień warto zacząć od przybliżenia znaczenia melanogenezy. Otóż w warstwie podstawnej naskórka każdego człowieka występują dendryczne komórki barwnikowe — melanocyty. Odpowiadają one za produkcję melaniny, czyli grupy pigmentów. Wyróżnia się jej dwie podstawowe formy, takie jak:

eumelanina — jest to ciemny barwnik (od brązowego do czarnego) - najwięcej mają go osoby o ciemnej karnacji;

feomelaniny — jasny barwnik (od żółtego do czerwonego) - przeważa u osób o jasnej karnacji.

Proporcje pomiędzy wymienionymi formami, a także ogólna ilość melaniny odpowiadają za fototyp skóry, czyli jej genetycznie uwarunkowany kolor, jak również odcień włosów i tęczówki. Na cechy fenotypowe nie mamy wpływu, jednak to od nich w dużej mierze zależy stopień wrażliwości skóry na działanie czynników zewnętrznych, głównie promieniowania słonecznego. Z tego właśnie powodu przebarwienia w największym stopniu dotyczą osób z jasną karnacją, natomiast praktycznie nie występują u ludzi rasy czarnej.

Każdy melanocyt połączony jest z kilkudziesięcioma komórkami naskórka (keranocytami), do których za pomocą melanosomów transportowany jest barwnik szczególnie wówczas, gdy skóra wymaga wzmożonej ochrony. Podstawowym zadaniem melaniny jest bowiem pochłanianie promieniowania ultrafioletowego, tym samym ochrona głębszych warstw skóry przed jego negatywnym działaniem. 

Gdy pod wpływem nadmiernej ekspozycji na słońce, a także wielu innych czynników dochodzi do zaburzeń produkcji melaniny, mowa o hiperpigmentacji, czyli powstawaniu nadmiernego, zwykle lokalnego zabarwienia skóry. Zmiany pigmentacyjne mogą pojawić się również wówczas, gdy barwnik produkowany jest w odpowiedniej ilości, ale jest nierównomiernie rozmieszczony w skórze. 

Czynniki zwiększające wrażliwość skóry na słońce

Różnego rodzaju zmiany skórne, takie jak piegi, ostuda (melasma), czy plamy soczewicowate pojawiają się najczęściej na odsłoniętych partiach ciała, takich jak twarz, szyja, dekolt, ramiona i dłonie. Miejscowe nagromadzenie pigmentu na tych obszarach potwierdza związek długotrwałej ekspozycji na słońce z hiperpigmentacją. Niemniej jednak istnieje grupa czynników, które zwiększają ryzyko przebarwień słonecznych poprzez zaburzanie aktywności melanocytów w skórze. Są to głównie:

zaburzenia hormonalne — na występowanie melasmy, czyli charakterystycznych zmian na skórze twarzy najbardziej narażone są kobiety po ciąży i w okresie menopauzy;

wiek — ryzyko plam pigmentacyjnych wzrasta wraz z wiekiem, co ma związek m.in. ze zmianami hormonalnymi, a także naturalnym spowolnieniem procesów regeneracyjnych organizmu;

przyjmowanie niektórych leków — niektóre substancje działają fotouczulająco, np. leki stosowane przy chorobach serca i układu krążenia, przeciwdepresyjne, przeciwartretyczne, antybiotyki, sterydowe preparaty zewnętrzne, a także powszechnie stosowane preparaty przeciwbólowe i przeciwzapalne (np. ibuprofen); fotouczulająco może działać również przyjmowanie antykoncepcji doustnej — stosując jakikolwiek preparat, warto sprawdzić, czy uwrażliwia on na słońce;

zioła i suplementy — skóra staje się bardziej wrażliwa na słońce także pod wpływem ziół, np. dziurawca, nagietka, arniki górskiej czy skrzypu polnego — częstych składników ziołowych suplementów;   

kosmetyki — fotouczulające substancje mogą stanowić także składnik kosmetyków, np. perfum, a także tych zawierających niektóre olejki eteryczne.

O czym jeszcze pamiętać przy profilaktyce przeciw przebarwieniom po słońcu?

Warto pamiętać, że ogromny wpływ na przebarwienia słoneczne ma również płaszcz hydrolipidowy. Prawidłowo w warstwie rogowej naskórka (zewnętrznej) panuje pH na poziomie 4,0-5,5, natomiast w warstwach głębszych, w których obecne są melanocyty, wartość ta jest wyższa — pH ok. 7,2-7,4. 

Różnica pomiędzy pH w poszczególnych warstwach skóry jest niezbędna dla prawidłowych procesów pigmentacji. Jeśli z różnych przyczyn dochodzi do uszkodzenia naturalnej bariery ochronnej naskórka, proces melanogenezy może ulec trwałym zaburzeniom. Z kolei płaszcz hydrolipidowy może ulec uszkodzeniu nie tylko pod wpływem kontaktu z promieniowaniem UV, ale także przez źle dobrane kosmetyki, zbyt inwazyjne peelingi i zanieczyszczenia. Aby nie dopuścić do powstania przebarwień, warto więc dbać o systematyczne, prawidłowe oczyszczanie, nawilżanie i odżywianie skóry.

Czy brązowe plamy po słońcu znikną? Jak można je rozjaśnić?

Świeże przebarwienia skóry przy właściwej pielęgnacji mogą zaniknąć dzięki naturalnym procesom stałej wymiany martwych, zrogowaciałych i złuszczających się komórek naskórka keratynizacji, czyli wymianie martwych komórek naskórka na nowe. Aby zredukować przebarwienia, stosuje się peelingi złuszczające i odpowiednie kosmetyki zawierające substancje o właściwościach rozjaśniających.Szczególnie trudne do usunięcia są plamy głębokie. W takich przypadkach pomóc może kosmetolog lub dermatolog.