Jak promieniowanie UV wpływa na skórę? Skuteczna ochrona przed słońcem

Naturalna energia emitowana przez Słońce ma duży wpływ na ludzki organizm. Fale elektromagnetyczne docierają do powierzchni Ziemi i bezpośrednio oddziałują na ciało, a szczególnie na skórę. O konieczności stosowania kremów z filtrem przeciwsłonecznym słyszał każdy. Jednak nie wszyscy wiedzą, jak promieniowanie UV wpływa na skórę. Poznaj pozytywne i negatywne aspekty ekspozycji na światło UV!

Spis treści:

  1. Czym jest promieniowanie UV?
  2. Rodzaje promieniowania UV
  3. Pozytywny wpływ promieni słonecznych na ciało
  4. Co dzieje się ze skórą pod wpływem promieniowania UV?
  5. Szkodliwe działanie promieni UVA na skórę
  6. Negatywny wpływ promieni UVB
  7. Podstawowe zasady ochrony przeciwsłonecznej
  8. Podsumowanie
  9. FAQ

Czym jest promieniowanie UV?

Nasze życie dosłownie kręci się wokół Słońca, które emituje różne rodzaje fal elektromagnetycznych, oddziałujących na wszystkie organizmy żywe. Wśród rodzajów promieniowania wymienia się:

  • podczerwone (IR) — pod jego wpływem odczuwamy ciepło,
  • widzialne — na jego obecność reaguje siatkówka oka, a to pozwala m.in. na rozróżnianie kolorów
  • ultrafioletowe (UV) — dzieli się je w zależności od długości fal na promieniowanie UVA, UVB i UVC.

Słoneczne promieniowanie UV, w zależności od długości fal, można podzielić na:

  • UV-A — cechuje je długość fali w przedziale od 315 do 400 nm — ten rodzaj zyskał niedawno nowy podział na UVA1 (340-400 nm) i UVA2 (315-340 nm),
  • UV-B — w tym przypadku długość wiązki świetlnej wynosi 280-315 nm,
  • UV-C — ma długość wiązki 100-280 nm.

Rodzaje promieniowania UV

Praktycznie każdy typ promieniowania ma wpływ na człowieka. Wyjątkiem jest UV-C, ponieważ jest pochłaniane przez warstwę ozonową (ozonosferę), która koncentruje tritlen w stratosferze na wysokości ok. 32 kilometrów nad powierzchnią naszej planety. UVC praktycznie nie występuje w środowisku naturalnym. Gdyby było inaczej, ten typ promieni zniszczyłby wszystkie organizmy żywe. Sztuczne źródła UVC są jednak wykorzystywane przez człowieka, m.in. do dezynfekcji pomieszczeń, powietrza i wody. Różnego rodzaju lampy UV niszczą bakterie, grzyby czy wirusy. Ze względu na wysoką szkodliwość promienie UV-C nie powinny mieć bezpośredniego kontaktu ze skórą człowieka.

Niezależnie od pory roku czy godziny do powierzchni Ziemi dociera promieniowanie UVA. Co więcej, jest to promieniowanie elektromagnetyczne, które bez problemu przenika przez chmury i szkło, a tym bardziej przez naskórek, wnikając do głębszych warstw skóry.

W nieco mniejszym stopniu do naszego ciała przedostaje się promieniowanie UVB, ale tylko dlatego, że cechuje się zmiennym natężeniem w zależności od warunków atmosferycznych, danego okresu w roku i dnia. Najwięcej tych promieni pojawia się latem, w godzinach południowych przy bezchmurnej pogodzie.

Pozytywny wpływ promieni słonecznych na ciało

Poszczególne rodzaje promieniowania UV są kluczowe dla życia. Ich optymalna ilość powinna być zapewniona codziennie i jest równie ważna jak dostarczanie organizmowi witamin i minerałów.

Dla zdrowia ważne jest głównie promieniowanie UVB. Ten typ fal elektromagnetycznych stymuluje produkcję witamin z grupy D (D2, D3). Odbywa się to na drodze naturalnej fotoizomeracji. Tym samym odpowiednia ekspozycja na promieniowanie tego rodzaju jest niezbędna m.in. do rozwoju organizmu i prawidłowej pracy układu odpornościowego. Dzięki witaminie D3, syntetyzowanej z udziałem UV, możliwe jest wchłanianie wapnia, który jest potrzebny do zachowania zdrowia układu kostno-stawowego.

Bezpośrednia ekspozycja na słońce może mieć też wpływ na stan emocjonalny. Nie bez powodu nasze samopoczucie często obniża się w okresie jesienno-zimowym, a wiosenne spacery dają potężną dawkę pozytywnej energii. 

Co dzieje się ze skórą pod wpływem promieniowania UV?

Witamina D jest związkiem bardzo ważnym dla naszej urody. Bierze ona udział w różnicowaniu komórek, a tym samy w odnowie biologicznej. Dzięki właściwej dawce promieni tkanki są mocne, a ich powierzchnia gładka, elastyczna i pełna blasku. Niestety nadmierna ekspozycja na UV daje zupełnie odwrotne skutki.

Wysoka intensywność promieniowania słonecznego sprawia, że z naskórka odparowują cząsteczki wilgoci, a melanocyty pracują ze wzmożoną siłą. W konsekwencji skóra staje się sucha, wiotka oraz podatna na powstawanie zmarszczek i  przebarwień słonecznych. Do negatywnych działań UV na skórę człowieka zalicza się też inicjację rozwoju zmian nowotworowych.  

Szkodliwe działanie promieni UVA na skórę

Ten typ promieniowania w największym stopniu dociera do biosfery i ma ogromny wpływ na organizmy żywe. Dawka promieniowania UVA absorbowana przez powierzchnię naszej planety to nawet 95% wszystkich typów energii ultrafioletowej.

Promieniowanie UVA i UVB oddziałują na skórę, ale w odmienny sposób. Za opaleniznę czy oparzenia odpowiadają wiązki UV typu B. Natomiast UVA nie powoduje natychmiastowej reakcji, zaczerwienienia, bolesności czy zmiany kolorytu cery i rumienia. Niestety jego niewidoczne (początkowo!) działanie bywa bardzo mylące, przez co często zapominamy o przeciwsłonecznej ochronie skóry w pochmurne i zimowe dni. Tymczasem ten typ promieniowania jest dla nas wyjątkowo szkodliwy.

Po pierwsze UVA nie można tak łatwo zatrzymywać — przenika przez szkło, a także nie ogranicza go cień chmur. Po drugie nie czujemy go – wnika do tkanek głębokich, ale nie powodują ich rozgrzania. Trzeba pamiętać, że to właśnie kondycja głębszych warstw skóry odpowiada za nasz wygląd zewnętrzny i stan zdrowia tkanek.

Do przewlekłych skutków działania promieniowania UVA zalicza się m.in.:

  • Uszkodzenie struktur kolagenu i elastyny – podstawowych składników budulcowych skóry, które zapewniają im gęstość, elastyczność i młody wygląd. Efektem jest wiotkość tkanki i powstawanie  zmarszczek., które przy  Zbyt częste przebywanie na słońcu może nasilać powstawanie zmian starczych na skórze.
  • Odczyny alergiczne objawiające się m.in. zaczerwienieniem i swędzeniem skóry.
  • Zmiany pigmentacyjne — różnej postaci przebarwienia i odbarwienia skórne powstają w wyniku wzmożonej aktywności melanocytów (komórek skóry) produkujących barwnik odpowiedzialny za fototyp skóry. Nadrekatywność melanocytów może skutkować nierównomiernym rozłożeniem pigmentu, za co odpowiada głównie negatywny wpływ promieni UV, przed którym komórki te uruchamiają działania ochronne. Zmiany takie nie pojawiają się od razu po opalaniu. Fotostarzenie się skóry może zostać zaobserwowane nawet dopiero po wielu latach. Plamy starcze, określane również jako zmiany soczewicowate, mają istotny związek z nadmiernym kontaktem skóry z promieniowaniem UV w młodości.
  • Zmiany nowotworowe — UV uszkadza układ odpornościowy i strukturę skóry. Jako najpoważniejsze i niestety częste skutki wymienia się nowotwory, w tym czerniaka, który jest zmianą złośliwą.

Warto również wspomnieć o szkodliwym działaniu promieniowania HEV, czyli światła niebieskiego. Jest ono emitowane przez słońce, ale też przez ekrany telefonów, komputerów, tabletów i telewizorów. Istnieją badania, które potwierdzają wpływ tego promieniowania na fotostarzenie się skóry.

Negatywny wpływ promieni UVB

Zaledwie ok. 5% promieniowania typu UV-B dociera do powierzchni Ziemi. Reszta pochłaniana jest przez ozon. Jednak już tyle wystarczy, aby w dużym stopniu oddziaływać na nasze życie. To właśnie pod wpływem tego rodzaju fal elektromagnetycznych powstaje efekt opalonej skóry. Co to konkretnie oznacza? Ciemniejszy odcień ciała to znak, że melanocyty w odpowiedzi na energię promieniowania zwiększyły swoją aktywność i tym samym ilość melaniny, czyli barwnika, którego zadaniem jest pochłanianie i rozpraszanie promieni UV. 

Jeśli długotrwale narażasz się na ekspozycję na promieniowanie UV typu B, na twojej skórze mogą pojawić się  oparzenia słoneczne. Pod wpływem tego typu energii dochodzi do intensywnego odparowywania cząsteczek wody z naskórka. W konsekwencji skóra się czerwieni, ciemnieje i wysusza. Zmiany skórne po ekspozycji na UVB zwykle pojawiają się bardzo szybko, ale też utrzymują się stosunkowo krótko. Niemniej część promieniowania słonecznego o tej długości dociera głębiej, nawet do skóry właściwej. Konsekwencją jest m.in. uszkodzenie komórek włókien kolagenowych, co przyczynia się do utraty jędrności i przedwczesnego starzenia się.

Wystawianie się na promienie UVB zwiększa także ryzyko  rogowacenia słonecznego. Jest to stan przednowotworowy skóry, który dotyczy głównie osób w starszym wieku, przez lata narażonych na działanie UV na skórę. Objawem jest nierówna i szorstka struktury skóry. Rogowacenie może być płaskie lub nieco wypukłe, przypominające brodawki. Na powierzchni skóry tworzą się drobne, białawe łuski, a obszar na ich obwodzie staje się zaczerwieniony. Nieleczone rogowacenie słoneczne może przeobrazić się w raka kolczystokomórkowego.

Zamiast narażać skórę na intensywne promieniowanie prowadzące do różnych komplikacji zdrowotnych, warto sięgać po kremy z wysokim filtrem, takie jak SPF koloryzujący  Ultra Fluid Perfector SPF50+ od Avène, który skutecznie chroni przed fotostarzeniem i przebarwieniami. Produkt zabezpiecza skórę przed promieniami UVA, UVB, a także przed światłem niebieskim (HEV) dzięki opatentowanemu systemowi filtrów TriAsorBTM. Ze względu na lekką formułę kosmetyk doskonale sprawdza się jako baza pod makijaż. 

Podstawowe zasady ochrony przeciwsłonecznej

Wiesz już, że różne rodzaje promieniowania generowane są niezależnie do pogody. Tym samym pozostawanie w cieniu w upalne i letnie dni nie zapewnia pełnej ochrony przed UV. Jeśli więc zależy ci na zminimalizowaniu negatywnego działania na skórę energii słonecznej, stosuj kosmetyki zawierające filtry UV. Pamiętaj jednak, że preparaty takie należy nakładać na skórę przynajmniej kilka razy w ciągu dnia (zwykle co 2-3 godziny), nawet jeśli są to produkty wodoodporne.

W wyborze kremów z filtrem należy kierować się wskaźnikiem SPF (ang. Sun Protection Factor). Im wyższa wartość SPF, tym lepsze zabezpieczenie przed promieniowaniem. Wartość ta mówi nam, ile razy dłużej możemy przebywać na słońcu bez ryzyka poparzeń po użyciu kosmetyków z filtrem w porównaniu do braku fotoochrony, np. po zastosowaniu SPF 15 możesz być na słońcu 15 razy dłużej niż bez niego. 

Warto pamiętać, że nie ma kremu z filtrem, który zapewniłby 100% ochrony. SPF skutecznie działa głównie na promieniowanie UVB, dlatego warto unikać słońca w momentach jego największej aktywności, zakrywać ciało odzieżą i nosić okulary przeciwsłoneczne. Możesz też śledzić aktualny indeks UV, czyli prognozę emisji energii słonecznej na podstawie międzynarodowych standardów. 

Jeśli po pobycie na zewnątrz na skórze pojawi się rumień, reaguj od razu, poprzez stosowanie preparatów chłodzących i kojących podrażnienia.

Podsumowanie

Promieniowanie UV ma znaczący wpływ na fotostarzenie się skóry, zwiększa ryzyko zmarszczek i przebarwień oraz może prowadzić do nowotworów skóry. Dociera do nas nie tylko na zewnątrz, ale także przez okna w domu czy w samochodzie. Może nam szkodzić nie tylko latem, ale też zimą. Warto stosować filtry przeciwsłoneczne przez cały rok i unikać nadmiernej ekspozycji na słońce.

Nie należy jednak całkowicie rezygnować z kontaktu z promieniami słonecznymi. Jeśli masz na to możliwość, każdego dnia spędź około 15 minut w pełnym słońcu, a jesienią i zimą odpowiednio wydłuż spacery.

FAQ

Co zatrzymuje promieniowanie UV?

Promieniowanie słoneczne UVB jest częściowo zatrzymywane przez warstwę ozonową Ziemi. Chronią nas przed nim także chmury. Niestety promieniowanie UVA jest w stanie przenikać przez nie, a nawet przez szyby. Dlatego ważne jest stosowanie odpowiedniej odzieży, okularów słonecznych oraz preparatów z filtrami, które są w stanie zatrzymać światło UV na poziomie skóry.

Które promieniowanie UV jest najbardziej szkodliwe?

Najbardziej szkodliwe jest promieniowanie UVC, jednak nie dociera ono do Ziemi i nie stanowi dla nas bezpośredniego zagrożenia w naturalnych warunkach. Promienie UVA i UVB mogą mieć negatywny wpływ na naszą skórę. Pierwsze są w stanie wniknąć w jej głębokie warstwy, uszkadzając DNA, przyczyniając się do fotostarzenia i rozwoju nowotworów. Drugie mogą powodować oparzenia. Negatywny wpływ na kondycję skóry mają też promienie HEV, czyli światło niebieskie emitowane m.in. przez ekrany smartfonów. Dlatego tak ważne jest, aby zadbać o kompleksową ochronę przeciw różnym rodzajom promieniowania.

Czy promieniowanie słoneczne i UV są tym samym?

Nie, promieniowanie słoneczne to szerszy termin, który obejmuje wszystkie rodzaje promieniowania emitowanego przez słońce, w tym promieniowanie widzialne, podczerwone oraz UV.

Czy w domu są promienie UV?

Tak, promieniowanie UV może występować w domu, zwłaszcza jeśli pomieszczenia są dobrze nasłonecznione. Szkło okienne zatrzymuje większość promieni UVB, ale przepuszcza całkowicie UVA, które m.in. przyspiesza starzenie się skóry.

Czy stosowanie filtrów przeciwsłonecznych hamuje syntezę witaminy D?

Nigdy nie rezygnuj z odpowiedniej fotoprotekcji. Odpowiednio długa ekspozycja zabezpieczonej filtrami skóry, pozwala na efektywną syntezę witaminy D. 

Czy ciemna karnacja chroni przed promieniowaniem UV?

Osoby o ciemniejszej karnacji są bardziej odporne na oparzenia słoneczne i powstawanie przebarwień, ponieważ w ich skórze naturalnie występuje więcej melaniny. Jednak również ta grupa populacji narażona jest na skutki uboczne UV, w tym na nowotwory, dlatego zasady prawidłowej ochrony przeciwsłonecznej pozostają niezmienne.

Źródła:

  • Gliwa E., Goździalska A., Jaśkiewicz J. (2013). Wpływ promieniowania UV na skórę. W: Współczesne kierunki w medycynie prewencyjnej. (red.) Goździalska A., Jaśkiewicz J. Kraków: Oficyna Wydawnicza AFM, s. 93-101. https://repozytorium.uafm.edu.pl/items/6e028d5f-4cc3-4f0c-b1e4-4241d5b03f11,
  • Łastowiecka-Moras E., Bugajska J. (2011). Naturalne promieniowanie UV a przedwczesne starzenie się skóry człowieka. Bezpieczeństwo Pracy: nauka i praktyka, nr 6, s. 8-10. 8-10.https://yadda.icm.edu.pl/baztech/element/bwmeta1.element.baztech-article-BPC1-0002-0021,
  • Biszczuk J., Lityńska Z., Curyło A. (2008). Wpływ promieniowania UV na zdrowie człowieka-funkcje czułości spektralnej: erytemalna, prewitamina D3, SCUP-H. Prace Instytutu Elektrotechniki, zeszyt 234, s. 205-216. https://yadda.icm.edu.pl/baztech/element/bwmeta1.element.baztech-article-BPS2-0047-0070.
  • Pawlikowski B. (2024). Jaki jest wpływ światła niebieskiego na skórę? Akademia Estetik - Portal dla specjalistów medycyny estetycznej. https://akademiaestetik.pl/jaki-jest-wplyw-swiatla-niebieskiego-na-skore/ [dostęp: 30.03.2025]

Z tej samej gamy