Rogowacenie słoneczne — czym jest i jak go uniknąć?

Rogowacenie słoneczne to jedna z chorób skóry wywołanych długotrwałą ekspozycją na promieniowanie słoneczne. Nieleczone może przeobrazić się w raka kolczystokomórkowego. Najbardziej narażone na ten rodzaj przypadłości są osoby w starszym wieku, po przeszczepach i z osłabioną odpornością oraz te, które nie stosują filtrów przeciwsłonecznych. Czym jest rogowacenie słoneczne i co robić, żeby uchronić się przed tym schorzeniem? Wyjaśniamy w poniższym artykule.

Spis treści:

1. Co to jest rogowacenie słoneczne?

2. Czy rogowacenie słoneczne to rak?

3. Jak powstaje rogowacenie słoneczne? Przyczyny

4. Charakterystyczne objawy rogowacenia słonecznego

5. Czy rogowacenie słoneczne jest groźne?

6. Rogowacenie słoneczne – diagnostyka

7. Leczenie rogowacenia słonecznego

8. Domowe sposoby na rogowacenie słoneczne — profilaktyka i pielęgnacja

  • Jak prawidłowo chronić się przed światłem słonecznym?

9. Podsumowanie

10. FAQ

Co to jest rogowacenie słoneczne?

Rogowacenie słoneczne (actinic keratosis) to przewlekłe, postępujące schorzenie dermatologiczne powstałe na skutek długotrwałego działania promieniowania ultrafioletowego, w szczególności typu UVB. Dotyczy zwłaszcza osób starszych, które przez lata narażone były na intensywne działanie słońca, dlatego też inną nazwą tej choroby jest rogowacenie starcze. Nie należy jednak mylić  przebarwień na skórze wywołanych rogowaceniem słonecznym z plamami starczymi. W przypadku keratozy słonecznej zmiany występują na poziomie naskórka, są szorstkie i łuszczące. Natomiast plamy spowodowane działaniem słońca charakteryzują się płaską i gładką powierzchnią, a dodatkowo mogą być zlokalizowane w głębszych warstwach skóry.

Czy rogowacenie słoneczne to rak?

Actinic keratosis jest traktowane w dermatologii jako stan przednowotworowy. Nieleczone może z czasem przekształcić się w nowotwór złośliwy (rak kolczystokomórkowy), dlatego bardzo ważna jest wczesna diagnostyka i zastosowanie odpowiedniej terapii. Jeszcze istotniejsze jest zapobieganie rogowaceniu słonecznemu poprzez stosowanie fotoprotekcji. Przy właściwej pielęgnacji i ochronie skóry rozpoznane schorzenie w odpowiednim czasie może ustąpić samoistnie.

Jak powstaje rogowacenie słoneczne? Przyczyny

Do wystąpienia rogowacenia słonecznego przyczynia się szereg procesów związanych z ekspozycją na  promieniowanie UV i starzeniem się organizmu. Działanie UVB prowadzi do fotouszkodzenia skóry, czego efektem jest upośledzenie zdolności naprawczych DNA komórek naskórka (keratynocytów) i zaburzenia naturalnego procesu rogowacenia skóry. Z kolei UVA aktywuje reaktywne formy tlenu (wolne rodniki), które uszkadzają kwasy nukleinowe i błony lipidowe komórek naskórka. Zostają zaburzone procesy proliferacji komórek i ich wewnętrznej komunikacji, czego efektem jest rozwój rogowacenia słonecznego. Istotną rolę w powstawaniu tego schorzenia odgrywa również białko supresorowe p53, które pod wpływem UVB zostaje inaktywowane. Według obserwacji naukowców, w rozwój actinic keratosis może być również zaangażowany wirus brodawczaka ludzkiego, czyli HPV.

Promienie UV odbijają się od piasku i wody, więc podczas plażowania ich działanie jest znacznie silniejsze niż w innych warunkach. Warto podkreślić, że szkodliwość słońca nie dotyczy jedynie sytuacji, w których opalamy się celowo. W pochmurne dni również narażeni jesteśmy na uszkodzenia skóry — 70-80% promieniowania UV może przedostawać się przez chmury. O ochronę musimy dbać również zimą, zwłaszcza gdy występuje okrywa śnieżna, gdyż promieniowanie słoneczne również odbija się od śniegu. Opalanie w solarium również jest niebezpieczne  — dermatolodzy ostrzegają, że może być nawet bardziej groźne dla naszej skóry niż korzystanie z kąpieli słonecznych.

Inne czynniki ryzyka w przypadku rogowacenia słonecznego to przede wszystkim:

  • wiek powyżej 50 lat,
  • narażenie zawodowe na promieniowanie UV (np. rolnicy, marynarze, żeglarze),
  • styl życia – częsta aktywność na świeżym powietrzu,
  • rasa kaukaska,
  • I i II fototyp skóry wg Fitzpatricka (bardzo jasna karnacja, skłonna do oparzeń słonecznych, liczne piegi, oczy niebieskie, zielone lub szare, włosy blond lub rude),
  • okołorównikowa strefa geograficzna,
  • płeć męska,
  • przewlekłe stosowanie leków immunosupresyjnych,
  • choroby genetyczne (skóra pergaminowa i barwnikowa, albinizm),
  • chemioterapia.

Charakterystyczne objawy rogowacenia słonecznego

Typowy obraz kliniczny rogowacenia słonecznego to przede wszystkim liczne zrogowacenia — na powierzchni ciała tworzą się drobne, białawe łuski, a obszar na obwodzie staje się zaczerwieniony. Skóra w miejscu rogowacenia ma nierówną i szorstką strukturę. Zmiany mogą być płaskie lub nieco wypukłe, przez co przypominają brodawki. Ogniska mają wielkość od kilku milimetrów do 3 centymetrów. Rzadko spotyka się pojedyncze wykwity skórne. 

Na niewielkim fragmencie ciała obecnych jest zazwyczaj kilka zmian jednocześnie. Miejsca objęte rogowaceniem mogą swędzieć, wywoływać uczucie napięcie, kłucie, a nawet ból (w zaawansowanych przypadkach).

Ogniska choroby powstają na skórze najczęściej tam, gdzie promieniowanie słoneczne ma łatwy dostęp: 

  • twarz,
  • grzbietowe powierzchnie rąk,
  • przedramiona, nie owłosiona skóra głowy (u łysiejących mężczyzn),
  • małżowiny uszne,
  • usta.

Objawom rogowacenia słonecznego często towarzyszą inne symptomy powstałe na skutek promieniowania UV, np. przebarwienia, pogrubienie skóry, elastoza słoneczna (twarde grudki na powierzchni skóry), głębokie  zmarszczki, plamy soczewicowate, suchość naskórka, teleangiektazje.

Choroba może przybierać trzy stadia zaawansowania:

  • I stopień — słabo widoczne, lekko wyczuwalne szorstkie zmiany skórne (łatwiej jest wyczuć je palcami niż zobaczyć, ponieważ początkowo są w kolorze skóry),
  • II stopień — dobrze widoczne, namacalne (przybierają barwę różową, czerwoną lub brązową) oznaki,
  • III stopień — rzucające się w oczy i hiperkeratotyczne zmiany (intensywnie łuszczące się).

Czy rogowacenie słoneczne jest groźne?

Rogowacenie słoneczne w większości przypadków jest zmianą o charakterze łagodnym. Jednak schorzenie to może prowadzić do rozwoju raka kolczystokomórkowego, zwłaszcza gdy skóra podlega ciągłemu działaniu szkodliwego promieniowania UV. Badania dowodzą, że może tak się stać w około 10% przypadków.

Atypowe cechy zmian skórnych, które powinny nas skłonić do pilnej konsultacji z dermatologiem, to: 

  • średnica powyżej 1 cm, szybki rozrost,
  • stan zapalny lub naciek (obwódka zapalna, stwardnienie),
  • rumień, 
  • owrzodzenie, 
  • krwawienie, 
  • bolesność.

Jeśli lekarz zdiagnozował u Ciebie rogowacenie słoneczne, oznacza to, że ryzyko rozwoju nowotworu jest dużo większe niż wcześniej. Dlatego bardzo ważne jest podjęcie zaleconego przez specjalistę leczenia, unikanie dalszej ekspozycji na słońce oraz stosowanie fotoprotekcji. Takie postępowanie skutecznie zmniejsza możliwość wystąpienia groźnych powikłań.

Rogowacenie słoneczne – diagnostyka

Podstawową metodą rozpoznania rogowacenia słonecznego jest obserwacja kliniczna oraz badanie dermatoskopem. Dermatolog używa go w celu odróżnienia rogowacenia słonecznego od takich nowotworów jak czerniak czy rak płaskonabłonkowy. Jeżeli istnieje podejrzenie raka skóry, lekarz zleca dodatkowo wykonanie biopsji diagnostycznej oraz histopatologii.

Celem diagnostyki jest rozróżnienie tej przypadłości od innych schorzeń, m.in.:

  • plamy soczewicowate,
  • brodawka łojotokowa,
  • postać krążkowa tocznia rumieniowatego,
  • brodawki wirusowe,
  • znamię brodawkujące,
  • rogowiak kolczystokomórkowy,
  • choroba Bowena.

Leczenie rogowacenia słonecznego

W przypadku drobnych zmian I stopnia, gdy nie występują czynniki ryzyka, takie jak zaburzenia odporności czy leczenie immunosupresyjne, dermatolog może zalecić obserwację, stosowanie emolientów oraz fotoprotekcję, bez wprowadzania inwazyjnych metod terapeutycznych. Konieczność zastosowania specjalistycznej terapii dotyczy albo pojedynczych ognisk, albo szerokiego pola skóry. Wybór metody zależy przede wszystkim od liczby nieprawidłowości skórnych i powierzchni, jaką zajmują.

Najczęściej stosowane metody leczenia rogowacenia słonecznego:

  • krioterapia – stosowana w celu usuwania pojedynczych, niewielkich zmian poprzez ich „wymrażanie” za pomocą ciekłego azotu,
  • laseroterapia (lasery ablacyjne CO2 lub erbowo-yagowy) – metoda, która sprawdza się w przypadku leczenia zaburzeń izolowanych,
  • elektrokoagulacja lub łyżeczkowanie – służą do usuwania pojedynczych zmian,
  • dermabrazja – usuwanie objawów choroby poprzez głębokie złuszczenie naskórka,
  • peelingi chemiczne o średniogłębokim działaniu – stosowane na większą powierzchnię skóry,
  • terapia fotodynamiczna – stosowana w skojarzeniu z substancją fotouczulającą,
  • leki stosowane miejscowo (np. 5-fluorouracyl, diklofenak, imikwimod, mebutynian ingenolu),
  • wycięcie chirurgiczne – zalecane w przypadku podejrzenia zmiany złośliwej.

Skóra dotknięta rogowaceniem słonecznym, poddawana specjalistycznej terapii, wymaga odpowiedniej pielęgnacji polegającej na stosowaniu kremów z filtrem i intensywnym nawilżaniu.

Domowe sposoby na rogowacenie słoneczne — profilaktyka i pielęgnacja

Najważniejszą rolę w profilaktyce rogowacenia słonecznego odgrywa unikanie ekspozycji na słońce, zwłaszcza w momentach najsilniejszego nasłonecznienia, czyli w godzinach od 11:00 do 16:00. Równie istotne jest stosowanie fotoprotekcji. Przy wyborze kosmetyków do ochrony przeciwsłonecznej należy zwrócić uwagę na wartość współczynnika SPF (im wyższy, tym skuteczniejszy). Specjaliści zalecają stosowanie produktów z filtrem co najmniej SPF 30, a najlepiej SPF 50+. Aby produkt był skuteczny, powinien zabezpieczać zarówno przed promieniowaniem UVB, jak i UVA – szukaj o tym informacji na opakowaniu. Dodatkowym atutem będzie ochrona przed światłem niebieskim (HEV). Eksperci z laboratorium dermatologicznego Avéne wiedzą, jak groźne są  oparzenia słoneczne i inne uszkodzenia skóry od słońca, dlatego w gamie produktów Sun tej marki znajdziesz opatentowany filtr TriAsorB, który poza promieniowaniem UV chroni także przed światłem niebieskim. Preparaty takie jak  SUNSIMED KA WYRÓB MEDYCZNY  jest świetny do codziennego stosowania – wodoodporna, lekka i aksamitna formuła sprawia, że sprawdza się doskonale w roli bazy pod makijaż. 

SUNSIMED KA - zapobiega rogowaceniu słonecznemu i nowotworom skóry (nie dotyczy czerniaka). To jest wyrób medyczny. Używaj go zgodnie z instrukcją używania lub etykietą. Producent: Pierre Fabre Medicament Francja Dystrybutor/podmiot prowadzący reklamę: Pierre Fabre Dermo-Cosmetique Polska Sp. z o.o.

Jak prawidłowo chronić się przed światłem słonecznym?

Krem przeciwsłoneczny od Avéne należy nałożyć na skórę na około 20 minut przed wyjściem na zewnątrz. Aplikacja powinna być powtarzana co 2-3 godziny oraz po każdym kontakcie z wodą, wytarciu skóry czy nadmiernym poceniu się. Jeśli nosisz makijaż na twarzy, nałóż produkt na skórę przed użyciem kosmetyków kolorowych, zachowując 20-minutową przerwę. Świetnym rozwiązaniem są podkłady, które posiadają już filtr UV i wyrównują koloryt cery np. fluid koloryzujący SPF 50+ od Avène.

Pamiętaj również o odpowiedniej odzieży — kapeluszu z dużym rondem, bluzce z długim rękawem, chuście na ramiona, okularach przeciwsłonecznych z filtrem UV. Taka ochrona mechaniczna jest wyjątkowo skuteczna i przez wiele osób niedoceniana.

Elementem profilaktyki jest również obserwowanie swojego ciała i konsultowanie się z dermatologiem w przypadku nowych, niepokojących zmian skórnych. Jeśli masz  wrażliwą skórę, tendencje do oparzeń, liczne pieprzyki lub jesteś w wieku powyżej 50 lat, warto wykonywać badania dermatologiczne raz w roku.

Podsumowanie

Rogowacenie słoneczne przypomina, jak poważne konsekwencje niesie za sobą lekceważenie codziennej ochrony skóry przed promieniowaniem UV. Choroba ta, choć początkowo może nie wydawać się czymś niepokojącym, okazuje się prawdziwym zagrożeniem dla naszego zdrowia. W przypadku zmian powstałych pod wpływem promieniowania decydująca jest systematyczna fotoprotekcja i świadoma profilaktyka, aby uniknąć powikłań. Przypadki rogowacenia słonecznego pokazują, jak duże znaczenie ma obserwacja własnej skóry i szybka reakcja na nieprawidłowości.

FAQ

Czy domowe sposoby na rogowacenie słoneczne mogą być wystarczające?

Jeśli podejrzewasz, że na Twojej skórze pojawiło się rogowacenie słoneczne, w pierwszej kolejności musisz skonsultować się z lekarzem, który dokładnie zbada zmiany skórne i zdecyduje, czy specjalistyczne leczenie jest konieczne. Poprzestanie na domowej pielęgnacji nie jest wskazane ze względu na ryzyko nowotworów, jakie niesie ze sobą rogowacenie słoneczne.

Czy rogowacenie słoneczne to rak?

Rogowacenie słoneczne w większości przypadków nie ma charakteru nowotworowego. Jednak nieodpowiednia pielęgnacja skóry, brak leczenia i nadmierna ekspozycja na promieniowanie UV bez fotoprotekcji może doprowadzić w przyszłości do rozwoju złośliwego raka kolczystokomórkowego.

Jak usunąć rogowacenie słoneczne?

Rogowacenie słoneczne można usuwać za pomocą takich metod, jak: krioterapia (zamrażanie ciekłym azotem), laseroterapia, łyżeczkowanie czy stosowanie preparatów miejscowych, zawierających np. 5-fluorouracyl lub imikwimod. Wybór metody zależy m.in. od liczby, wielkości i lokalizacji zaburzeń skórnych. Istotne jest także stosowanie ochrony przeciwsłonecznej, aby zapobiec powstawaniu nowych zmian.

Jak wygląda rogowacenie słoneczne?

Rogowacenie słoneczne objawia się jako szorstkie, łuszczące się plamki lub grudki w kolorze od jasnoróżowego do brązowego. Zmiany te często mają nieregularne brzegi i mogą powodować nieprzyjemne dolegliwości np. w postaci świądu, napięcia czy dyskomfortu. Występują na częściach ciała najbardziej narażonych na działanie słońca, to znaczy: na twarzy, dłoniach, uszach, ramionach i karku. Mogą być płaskie lub lekko wzniesione, a ich powierzchnia często przypomina papier ścierny.

Jak wygląda nowotworowe rogowacenie słoneczne?

Nowotworowe rogowacenie słoneczne, czyli zmiana przechodząca w raka kolczystokomórkowego, może przybrać postać grubych, twardych, nierównych grudek lub owrzodzeń o zaczerwienionej i skłonnej do krwawienia powierzchni. Zmiana często szybko rośnie, może być bolesna i otoczona stanem zapalnym. W odróżnieniu od zwykłego rogowacenia słonecznego staje się bardziej wyraźna, wypukła i trudniej się goi.

Jaka maść na rogowacenie słoneczne?

W terapii rogowacenia słonecznego stosuje się maści zawierające substancje złuszczające, przeciwzapalne lub przeciwnowotworowe, które pomagają usuwać zmienione komórki skóry. Produkty te działają miejscowo, redukując zmiany i wspierając regenerację zdrowej tkanki. Wybór warto skonsultować z dermatologiem, który dobierze terapię do stopnia zaawansowania zmian. W codziennej pielęgnacji ciała warto wykorzystywać wyroby medyczne od Avène, które przeznaczone są do skóry bardzo wrażliwej. 

Jakie są domowe sposoby na rogowacenie słoneczne?

Domowe sposoby na rogowacenie słoneczne obejmują zazwyczaj regularne nawilżanie, delikatne złuszczanie oraz stosowanie preparatów z antyoksydantami np. z witaminą C czy E. Bardzo ważna jest też codzienna ochrona przeciwsłoneczna, aby zapobiegać dalszym uszkodzeniom skóry. Ze względu na ryzyko rozwoju nowotworu, bardziej inwazyjne metody, np. peelingi lepiej skonsultować z dermatologiem.

Źródła:

  1. Górska K., Szczerkowska-Dobosz A., Rogowacenie słoneczne – częsty problem wśród starszych pacjentów, 2017, https://podyplomie.pl/dermatologia/29071,rogowacenie-sloneczne-czesty-problem-wsrod-starszych-pacjentow?srsltid=AfmBOoqu0N2oCuSjLEYuSKB0RvSj3oj2CwUaI7ziRKPSgSK9bF0c2MZr,
  2. Sekcja Dermatologii Onkologicznej, Rogowacenie słoneczne, https://onkoderma.pl/dla-pacjenta/rogowacenie-sloneczne/,
  3. Placek W., Markiewicz A., Zając N., Bzdawski M., Rogowacenie słoneczne – definicja, etiopatogeneza i możliwości terapeutyczne, Przegląd Dermatologiczny 2013, 100, 171–177.
     

Z tej samej gamy