Czym jest wyprysk kontaktowy — przyczyny, objawy i leczenie

Wyprysk kontaktowy to często spotykane schorzenie, które bywa mylone z innymi chorobami dermatologicznymi, takimi jak atopowe zapalenie skóry (AZS). Wykrycie czynników wywołujących pojawienie się wyprysku pozwala na całkowite pozbycie się problemu. Czym jest kontaktowe zapalenie skóry? Czym różni się od innych chorób? Jak powinna wyglądać pielęgnacja skóry skłonnej do powstawania niedoskonałości?

Spis treści:

  1. Co to jest wyprysk kontaktowy?
  2. Rodzaje wyprysku kontaktowego
  3. Alergiczne kontaktowe zapalenie skóry
  4. Niealergiczne kontaktowe zapalenie skóry
  5. Wyprysk kontaktowy alergiczny — przyczyny
  6. Wyprysk kontaktowy niealergiczny — przyczyny
  7. Wyprysk kontaktowy — objawy na twarzy i ciele
  8. Alergiczny wyprysk kontaktowy u dzieci
  9. Jak wygląda leczenie i diagnostyka kontaktowego zapalenia skóry?
  10. Wyprysk kontaktowy — jak leczyć?
  11. Pielęgnacja skóry skłonnej do wyprysku kontaktowego
  12. Co na wyprysk kontaktowy przy skórze suchej i podrażnionej?
  13. Wyprysk kontaktowy czy atopowe zapalenie skóry?
  14. Podsumowanie
  15. FAQ

Co to jest wyprysk kontaktowy?

Wyprysk kontaktowy (kontaktowe zapalenie skóry) to miejscowa reakcja skóry na jej bezpośredni kontakt z substancjami o właściwościach drażniących lub alergenami. Schorzenie to najczęściej wynika z podrażnienia, ale może też mieć podłoże alergiczne. Nie należy mylić go z egzemą atopową (atopowym zapaleniem skóry), które jest przewlekłą zapalną chorobą skóry wywołaną przez nakładanie się różnych czynników – genetycznych, immunologicznych, środowiskowych, lub związanych z defektem bariery skórnej. Egzema atopowa może powodować różne objawy skórne, w tym także podobne do kontaktowego zapalenia skóry.

Rodzaje wyprysku kontaktowego

Wyróżnia się dwa rodzaje wyprysku kontaktowego: alergiczny i niealergiczny.

Alergiczne kontaktowe zapalenie skóry

Wyprysk kontaktowy alergicznyspowodowany jest odpowiedzią układu odpornościowego na alergen. Alergia kontaktowa stanowi IV typ nadwrażliwości, inaczej nazywany reakcją nadwrażliwości typu opóźnionego. W wyniku reakcji immunologicznych prowadzących do stanu nadwrażliwości skóry, związki chemiczne, które mogą przenikać przez naskórek, zaczynają być rozpoznawane jako obce i wywoływać objawy zapalne.

Niealergiczne kontaktowe zapalenie skóry

Wyprysk kontaktowy niealergiczny jest reakcją zapalną skóry, wynikającą z ekspozycji na czynniki drażniące. Mechanizm powstawania stanu zapalnego nie jest związany z opóźnioną reakcją immunologiczną, ale bezpośrednim uszkodzeniem naturalnej bariery ochronnej skóry, dlatego często nazywany jest także wypryskiem kontaktowym z podrażnienia.

Wyprysk kontaktowy alergiczny — przyczyny

Wśród alergenów kontaktowych, które mogą spowodować wystąpienie  nadwrażliwości skóry i wyprysku alergicznego, najczęściej wymienia się:

  • nikiel (siarczan niklu) — obecny m.in. w sztucznej biżuterii, niklowanych guzikach, oprawkach okularów,
  • chrom — jego główne źródła to: wyroby skórzane, zapałki, popiół, barwniki do materiałów, farby wodne,
  • kobalt — może znajdować się w guzikach, suwakach, klamkach, armaturze łazienkowej,
  • składniki gumy obecnej w oponach, rękawiczkach, obuwiu, odzieży z lycrą, olejach technicznych,
  • konserwanty i dodatki zapachowe zawarte w kosmetykach, np. parabeny, metylodibromoglutaronitryl, lyral, alkohol cynamonowy, aldehyd cynamonowy, hydroksycytronellal, aldehyd amylowocynamonowy, geraniol, eugenol, izoeugenol, seskwioleinian sorbitanu,
  • barwniki znajdujące się w kosmetykach, np. koszenila, PPD, żółcień pomarańczowa,
  • podłoża do kosmetyków, np. lanolina i euceryna,
  • składniki farb do włosów, np. parafenylenodiamina (PPD),
  • niektóre leki stosowane na skórę, np. kortykosteroidy, neomycyna, benzokaina,
  • żywica epoksydowa,
  • formaldehyd — jego źródła to m.in. odzież, lakiery do paznokci, tworzywa sztuczne,
  • propolis,
  • balsam peruwiański, który jest m.in. dodatkiem do perfum,
  • olejki eteryczne,
  • detergenty, które wchodzą w skład płynów do mycia ciała i włosów, np. SLS, SLES.

Wyprysk kontaktowy niealergiczny — przyczyny

Substancje szkodliwe, które mogą wywołać kontaktowe zapalenie skóry z podrażnienia to m.in.:

  • silne detergenty (głównie pochodzące z mydeł i środków czystości),
  • alkohole i środki odkażające, znajdujące się w płynach do dezynfekcji rąk,
  • woda (zwłaszcza chlorowana i gorąca),
  • rozpuszczalniki i oleje,
  • kwasy i ługi,
  • żywice i kleje,
  • cement, beton, gips,
  • środki owadobójcze i grzybobójcze,
  • nawozy sztuczne,
  • rośliny (cebulki kwiatów, skórki owoców cytrusowych),
  • włókna szklane.

Im dłużej skóra narażona jest na dany czynnik drażniący lub alergen, tym większe prawdopodobieństwo pojawienia się wyprysku kontaktowego. Częściej obserwuje się niekorzystne reakcje na substancje, które dłużej pozostają na skórze, np. kremy, balsamy, cienie do powiek, tusze do rzęs, perfumy niż np. szampony, które zostają szybko usunięte.

Należy również wymienić szereg czynników zewnętrznych, które zmniejszają właściwości ochronne skóry i zwiększają ryzyko pojawienia się dolegliwości:

  • ekspozycja na promieniowanie UV (promieniowanie słoneczne może aktywować niektóre substancje o działaniu fototoksycznym),
  • mróz,
  • wiatr,
  • niska wilgotność powietrza,
  • gorące kąpiele,
  • klimatyzacja,
  • nieodpowiednia odzież,
  • niezdrowy styl życia,
  • złe nawyki żywieniowe,
  • dym tytoniowy.

Wyprysk kontaktowy — objawy na twarzy i ciele

Objawy alergicznego i niealergicznego wyprysku kontaktowego są do siebie bardzo podobne, dlatego ich rozróżnienie często wymaga przeprowadzenie szeregu specjalistycznych badań. Symptomy te obejmują różnego typu zmiany skórne, takie jak.:

  • zaczerwienienie (rumień),
  • grudkowata  wysypka na dłoniach, twarzy, stopach, ramionach itd.,
  • obrzęk skóry i tkanki podskórnej,
  • uporczywy świąd,
  • pęcherzyki,
  • nadżerki,
  • łuszczenie się skóry,
  • pogrubienie naskórka,
  • pęknięcie naskórka,
  • sączące się ranki,
  • strupy,
  • ból i  pieczenie skóry (zwłaszcza gdy doszło do przerwania ciągłości naskórka).

Najczęściej mamy do czynienia z wypryskiem kontaktowym na dłoniach, ramionach, twarzy, narządach płciowych i stopach. Wyprysk może przybierać różne nasilenie. Pozostaje na skórze od kilku godzin do nawet 10 dni po kontakcie z daną substancją. Opóźnione występowanie objawów utrudnia szybkie powiązanie czynnika uczulającego ze stanem zapalnym. Zmiany mogą być krótkotrwałe lub przewlekłe. Czas utrzymywania się wyprysku kontaktowego zależy przede wszystkim od czasu ekspozycji na dany alergen. Jeśli nie mamy możliwości unikania czynnika wywołującego objawy (np. ze względu na wykonywaną pracę), choroba może nie ustępować przez wiele lat.

Alergiczny wyprysk kontaktowy u dzieci

Uczulenie kontaktowe jest problemem, który może wystąpić zarówno u dorosłych, jak i u najmłodszych — rzadziej jednak obserwuje się przypadki tego schorzenia u małych dzieci i niemowląt. Dzieje się tak, ponieważ rozwój nadwrażliwości typu późnego (czyli mechanizmu immunologicznego leżącego u podstaw choroby) wymaga wcześniejszej ekspozycji na alergen i czasu na wytworzenie odpowiedzi immunologicznej.

U dzieci częściej obserwuje się inne choroby skóry, np. AZS, które mogą być mylone z wypryskiem skórnym kontaktowym. Z wiekiem i szerszą ekspozycją na różne substancje (np. kosmetyki, metale, lateks) ryzyko rozwoju alergicznego wyprysku kontaktowego stopniowo wzrasta. U dzieci, podobnie jak u dorosłych, możemy mieć do czynienia z alergią kontaktową na twarzy, dłoniach czy szyi, jak również z wypryskiem kontaktowym na stopach, skórze głowy czy w okolicy stawów. Należy też odróżnić wyprysk kontaktowy od innych rodzajów  wysypek u dzieci, np. O podłożu wirusowym czy bakteryjnym.

Jak wygląda leczenie i diagnostyka kontaktowego zapalenia skóry?

W przypadku wystąpienia objawów wyprysku kontaktowego na twarzy lub ciele konieczna jest konsultacja z dermatologiem. Podstawową metodę diagnostyczną stanowią testy płatkowe. Specjalne płatki nasączone odpowiednimi środkami chemicznymi nakłada się na skórę pacjenta, a następnie ocenia reakcję po 24 i 72 godzinach. Podczas badania uwzględnia się substancje, na które dana osoba narażona jest na co dzień, m.in. leki stosowane zewnętrznie czy kosmetyki. Przed postawieniem ostatecznej diagnozy dotyczącej  alergii skórnej lekarz musi wykluczyć choroby, które mogą dawać podobne objawy, np. atopowe zapalenie skóry, liszaj, łuszczyca, grzybica.

Wyprysk kontaktowy — jak leczyć?

W terapii wyprysku kontaktowego stosuje się przede wszystkim leczenie miejscowe, m.in. okłady z kwasu bornego oraz kąpiele w  roztworze nadmanganianu potasu (jeśli substancja ta nie jest u danej osoby przyczyną wyprysku). Preparaty te działają przeciwobrzękowo i odkażająco. Pomocne są również kremy z dodatkiem mocznika o stężeniu 5-10% czy preparaty z 5-10% kwasem salicylowym. Czasem konieczne jest miejscowe zastosowanie glikokortykosteroidów — powodują one zwężenie naczyń, działają przeciwzapalnie oraz antyproliferacyjnie. Długotrwałe stosowanie może jednak przyczynić się do ścieńczenia skóry. Niektóre osoby mogą być też na nie uczulone. W przypadku wyprysku kontaktowego leczenie opiera się również na przyjmowaniu leków przeciwhistaminowych, które redukują nadmierny  świąd skóry. W zaawansowanych przypadkach wyprysku kontaktowego, gdy zmiany obejmują więcej niż 20% ciała, wymagana może być doustna terapia steroidowa.

Pielęgnacja skóry skłonnej do wyprysku kontaktowego

U każdej osoby zmagającej się z wypryskiem kontaktowym należy przede wszystkim wykryć przyczynę schorzenia, wyeliminować ją z otoczenia pacjenta, wyleczyć stan zapalny, a następnie dobrać odpowiednią pielęgnację. Wrażliwa na substancje drażniące skóra wymaga łagodzących preparatów, które ukoją podrażnienia i zadziałają naprawczo na uszkodzony naskórek. Do mycia ciała należy używać niezasadowych płynów pod prysznic. Skuteczność bariery skórnej zależy bowiem również od zachowania odpowiedniego pH skóry (4,1-5,8). Terapię przewlekłego wyprysku kontaktowego warto wspierać dermokosmetykami na bazie kwasu salicylowego i mocznika o działaniu złuszczającym.

Co na wyprysk kontaktowy przy skórze suchej i podrażnionej?

Skóra sucha i podrażniona jest bardziej podatna na wystąpienie wyprysku kontaktowego. Dlatego należy zadbać o przywrócenie jej prawidłowej bariery skórnej poprzez stosowanie emolientów. To dermokosmetyki, które bardzo dobrze nawilżają i zmiękczają skórę. Przywracają naturalną barierę naskórkową, szybko niwelując objawy wyprysku kontaktowego. Emolientów należy używać nie tylko w momentach, gdy pojawiają się objawy choroby, lecz także najlepiej przez cały czas. Wzmocnienie płaszcza lipidowego skóry zapobiega utracie wody i stanowi tarczę dla szkodliwych czynników zewnętrznych i alergenów.

Wyprysk kontaktowy czy atopowe zapalenie skóry?

Atopowe zapalenie skóry to choroba skóry o podłożu zapalnym, która często uwarunkowana jest genetycznie. Kontaktowe zapalenie skóry może wystąpić u każdej osoby w wyniku styczności skóry z substancją szkodliwą i jest bardziej rozpowszechnionym schorzeniem niż AZS. Badania dowodzą, że aż u 20% osób dorosłych występują objawy alergii kontaktowej na co najmniej jeden czynnik. Z kolei AZS dotyczy około 20% dzieci i tylko 2-3% dorosłych. Obie choroby skóry objawiają się podobnie (świąd, zaczerwienienie skóry, pieczenie, obecność grudek, pęcherzy, ranek) i mogą ze sobą współwystępować. Na skutek AZS skóra traci swoje właściwości ochronne przed alergizującymi czynnikami zewnętrznymi. Przebycie atopowego zapalenia skóry predysponuje do wystąpienia uczulenia kontaktowego, zwłaszcza w przypadku niklu. Czynnikami wyzwalającymi zaostrzenie AZS są również alergeny pokarmowe i wziewne, intensywna aktywność fizyczna, a nawet stres. Czynniki te wyraźnie odróżniają atopię od wyprysku kontaktowego, ponieważ w przypadku tego drugiego objawy pojawiają się tylko po kontakcie z zewnętrzną substancją drażniącą lub alergenem.

Podsumowanie

  • Wyprysk kontaktowy to miejscowa reakcja skóry na kontakt z alergenami (alergiczny wyprysk kontaktowy) lub substancjami drażniącymi (niealergiczny wyprysk kontaktowy, inaczej wyprysk kontaktowy z podrażnienia).
  • Wyprysk kontaktowy mogą wywoływać alergeny (np. metale, składniki kosmetyków, leki, konserwanty), substancje drażniące (detergenty, rozpuszczalniki, chemikalia) oraz czynniki zewnętrzne osłabiające barierę skóry, takie jak promieniowanie UV, wiatr czy gorące kąpiele.
  • Objawy wyprysku to m.in. grudkowata wysypka, zaczerwienienie, świąd, pęcherzyki i łuszczenie, które mogą występować na różnych częściach ciała i utrzymywać się do kilkunastu dni lub mieć charakter przewlekły.
  • Leczenie wyprysku kontaktowego opiera się na łagodzeniu stanu zapalnego (np. okłady, kremy, leki przeciwhistaminowe lub steroidowe) oraz odpowiedniej pielęgnacji skóry z użyciem emolientów i dermokosmetyków, które wspierają odbudowę bariery ochronnej i utrzymanie prawidłowego pH.
  • Wyprysk kontaktowy jest często mylony z AZS (atopowym zapaleniem skóry). Choroba AZS ma jednak podłoże genetyczne i może występować bez kontaktu skóry z konkretną substancją, podczas gdy wyprysk kontaktowy wymaga bezpośredniej ekspozycji na alergen lub drażniący czynnik zewnętrzny.

FAQ

Jak rozpoznać alergiczny wyprysk kontaktowy?

Pojawia się po kontakcie z alergenem, najczęściej na dłoni. Na skórze może wystąpić zaczerwienienie, złuszczanie, grudki i drobne pęcherzyki wypełnione surowiczą treścią oraz swędzenie lub pieczenie. Właściwą diagnozę może postawić wyłącznie specjalista.

Co zrobić w razie wystąpienia objawów wyprysku kontaktowego?

Najlepiej od razu zgłosić się do lekarza dermatologa, który dokładnie zbada skórę, wykluczy inne schorzenia i dobierze odpowiednie leczenie.

Czym różnią się objawy wyprysku kontaktowego i AZS?

Objawy kontaktowego zapalenia skóry występują tylko w miejscu styczności z alergenem, a AZS może obejmować różne obszary ciała. Zmiany skórne w obu przypadkach mogą wyglądać podobnie.

Czy emolienty na wyprysk kontaktowy warto stosować systematycznie?

Osoby, które mają tendencję do wyprysku kontaktowego, powinny używać emolientów regularnie. Skóra wrażliwa i skłonna do alergii potrzebuje systematycznego nawilżania i natłuszczania.

Czy wyprysk kontaktowy jest schorzeniem całkowicie uleczalnym?

Tak. Po wyeliminowaniu czynnika zapalnego objawy powinny ustąpić i już nie powracać.

Jak wygląda wyprysk kontaktowy?

Wyprysk kontaktowy objawia się jako zaczerwienienie skóry z grudkowatą wysypką, pęcherzykami lub nadżerkami, którym towarzyszy obrzęk, świąd czy łuszczenie się skóry. Objawy występują w miejscu kontaktu z substancjami drażniącymi lub alergenem.

Jak długo utrzymuje się wyprysk kontaktowy?

Wyprysk kontaktowy zazwyczaj utrzymuje się od kilku dni do około dwóch tygodni, jeśli unika się kontaktu z czynnikiem wywołującym podrażnienie. W przypadku przewlekłego narażania skóry na kontakt z alergenem lub substancjami drażniącymi objawy mogą utrzymywać się dłużej i nawracać.

Czym złagodzić wyprysk kontaktowy?

Objawy wyprysku kontaktowego można złagodzić poprzez stosowanie np. specjalnych maści przepisywanych przez lekarza. Jeśli chodzi o domowe sposoby, warto dodatkowo wdrożyć pielęgnację dermokosmetykami o właściwościach nawilżających oraz łagodzących świąd i podrażnienia. Kluczowe jest również unikanie kontaktu z substancją wywołującą reakcję alergiczną.

Czy wyprysk kontaktowy jest zaraźliwy?

Nie, wyprysk kontaktowy nie jest zaraźliwy, ponieważ nie wynika z infekcji, lecz z reakcji alergicznej lub podrażnienia skóry.

Źródła:

  1. Kanabaj K., Shawkat S., Kuźniak A., Adamski Z., Jenerowicz D., Wybrane zagadnienia kliniczne i terapeutyczne dotyczące wyprysku atopowego i kontaktowego: https://www.termedia.pl/Czasopismo/-56/pdf-46321-10?filename=Selected+clinical.pdf,
  2. Czarnobilska E., Kontaktowe zapalenie skóry, https://podyplomie.pl/wiedza/pediatria/1438,kontaktowe-zapalenie-skory?srsltid=AfmBOoo51mVcb9am6JX4NLLaC3r0tWvZX7KFc4OlTYtX3IeAPAdU5Tf0,
  3. Świerczyńska-Krępa M., Kontaktowe zapalenie skóry (wyprysk kontaktowy): przyczyny, objawy i leczenie, https://www.mp.pl/pacjent/alergie/chorobyalergiczne/choroby/59031,kontaktowe-zapalenie-skory-wyprysk-kontaktowy-przyczyny-objawy-i-leczenie,
  4. Kuchciak-Brancewicz M., Wyprysk kontaktowy u dzieci, https://www.wiadomoscidermatologiczne.pl/artykul/wyprysk-kontaktowy-u-dzieci.

PFDC_337_2025

Z tej samej gamy